Προβληματισμός και σύγχυση επικρατεί στους γονείς σχετικά με την αποτελεσματικότητα και αναγκαιότητα της υποχρεωτικής χρήσης μάσκας στα σχολεία από τους μαθητές και μάλιστα από την ηλικία του Νηπιαγωγείου.
Όλοι επιθυμούμε την προστασία των παιδιών από τον κορωνοϊό, και την μη μετάδοση της νόσου από τα παιδιά στην οικογένεια, ιδιαίτερα εάν υπάρχουν άτομα που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες. Η ύπαρξη φυσικού φραγμού (μάσκας) δίνει την ψυχολογική αίσθηση της προστασίας του υγιούς από τον εισβολέα ιό και της μη διασποράς του ιού από τους πάσχοντες. Ανταποκρίνεται όμως αυτή η αίσθηση στην πραγματικότητα;
Το ερώτημα έχει νόημα να απαντηθεί διότι η ίδια η εφαρμογή του μέτρου έχει πρακτικές δυσκολίες, δημιουργεί έναν μη φυσικό τρόπο αναπνοής για τα παιδιά, ενώ έχουν διατυπωθεί και επιστημονικές επιφυλάξεις ως προς τις συνέπειες του μέτρου στην υγεία και στην διαδικασία της μάθησης.
Καταρχήν διευκρινίζουμε πως τα ασθενή άτομα (παιδιά ή ενήλικες) και οι «υγιείς φορείς» δηλαδή εκείνοι με θετικό τεστ αλλά χωρίς συμπτώματα, επιβάλλεται να φέρουν μάσκα για να περιορίσουν την διασπορά του ιού στο περιβάλλον τους. Τα άτομα αυτά είναι αυτονόητο πως δεν θα εισέλθουν ποτέ στο σχολικό χώρο μέχρι την πλήρη αποθεραπεία τους, κλινική και εργαστηριακή, οπότε το ερώτημα για τη χρήση της μάσκας δεν αφορά εκείνους, αλλά τα παιδιά που έχουν αρνητικό τεστ ή δεν έχουν κανένα σύμπτωμα και για το λόγο αυτό δεν έχουν ελεγχθεί. Για αυτά τίθεται το ερώτημα εάν έχει επιδημιολογική ή ατομική αξία η χρήση μάσκας προσώπου. Θα προσεγγίσουμε το θέμα με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία.
Οι οδηγίες του CDC των ΗΠΑ (US Centers of Disease Control), προτείνουν ότι όποιος έχει έλθει σε επικοινωνία για περίπου 15 λεπτά ή περισσότερο και σε απόσταση 2 μέτρων (ή μικρότερη) με κάποιον θετικό στον COVID-19, θα πρέπει να «μείνει σπίτι μέχρι 14 ημέρες μετά την τελευταία έκθεση και να διατηρεί την κοινωνική αποστασιοποίηση (τουλάχιστον 2 μέτρα) από τους γύρω του συνεχώς», ανεξάρτητα από το εάν το άτομο με COVID-19 ή όποιος ήλθε σε επαφή φορούσε μάσκα ή έφερε άλλου τύπου αναπνευστικό ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό. Και εξηγεί το CDC: «Ενώ η έρευνα δείχνει ότι οι μάσκες μπορούν να βοηθήσουν εκείνους που έχουν μολυνθεί από το να μη μεταδίδουν περαιτέρω τη λοίμωξη, υπάρχουν λιγότερες πληροφορίες σχετικά με το εάν οι μάσκες προσφέρουν οποιαδήποτε προστασία σε μια επαφή που εκτίθεται σε συμπτωματικό ή ασυμπτωματικό ασθενή».(1) Και αυτό συμβαίνει κατά το CDC, διότι δεν μπορεί ποτέ να είναι βέβαιο πως η χρήση της μάσκας γίνεται με το σωστό τρόπο. Ποιος είναι όμως ο σωστός τρόπος; Και είναι ποτέ εφαρμόσιμος από τα παιδιά;
Η συνεπής χρήση της μάσκας, πάντα κατά το CDC, (2) προβλέπει η χρήση και το άγγιγμά της γενικά να γίνεται ΠΑΝΤΑ με πλυμένα ή αποστειρωμένα χέρια. Η μάσκα ΔΕΝ αγγίζεται άλλη φορά εκτός από την στιγμή της εφαρμογής και της αφαίρεσης . Όταν αποκτήσει υγρασία δημιουργεί δύσπνοια και πρέπει να αφαιρείται. Δεν πρέπει να εφαρμόζεται σε άλλο παιδί, θα πρέπει να έχει διακριτικά για το κάθε παιδί, για το μέσα-έξω και το πάνω-κάτω. Θα πρέπει να πλένεται κάθε μέρα αλλά και εκτάκτως κάθε φορά που λερώνεται, και να υπάρχουν διαθέσιμες πολλές εφεδρικές. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να λαμβάνεται για την εφαρμογή της μάσκας από παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, αναπηρίες, κώφωση, κινητικές διαταραχές. Πρέπει να καλύπτει ασφαλώς τη μύτη και το στόμα. Όσοι έχουν γνώση της κατάστασης που επικρατεί σε μια σχολική αίθουσα, στην αυλή, στους διαδρόμους, στα κυλικεία, στις σχολικές δραστηριότητες, στην κατανάλωση τροφίμων, χυμών, (ή καπνού από τους διδάσκοντες) μπορούν να εκτιμήσουν εάν είναι ποτέ δυνατόν να εφαρμοστούν αυτές οι σχολαστικές οδηγίες του CDC, ώστε να έχει κάποια αξιοπιστία η χρήση της μάσκας.
Σοβαρό θέμα στην εφαρμογή της μάσκας όπως ομολογεί και το CDC, (2) αποτελεί η χρήση της από τα άτομα με δύσπνοια ή με κάποια δυσκολία συνεργασίας. Τα ζητήματα συνεργασίας και ιδιαιτέρως η δύσπνοια δεν είναι σπάνια φαινόμενα. Η δυσχέρεια στην αναπνοή είναι εξαιρετικά συχνή στα παιδιά και στους εκπαιδευτικούς που ενδεχομένως πάσχουν από βρογχικό άσθμα, αλλεργίες, συνάχι από κρυολογήματα, ενώ πολλοί εκπαιδευτικοί επιπλέον ταλαιπωρούνται από δύσπνοια λόγω καπνίσματος, καρδιοπάθειας, παχυσαρκίας, άγχους, κλπ.
Η φύση της σχολικής δραστηριότητας απαιτεί ικανό αναπνευστικό σύστημα σε πλήρη δραστηριότητα, ομιλία, τραγούδι, αθλητισμό, χορό, άνοδο σκάλας, παιγνίδι, κ.α. Η χρήση μάσκας δημιουργεί δυσκολία ακόμη και για τον αναπνευστικά υγιή, πολύ περισσότερο για τον ήδη ευαίσθητο. Αυξάνει, μιλώντας επιστημονικά, τις αντιστάσεις στο έργο της αναπνοής του. Επίσης, αντί του πλούσιου σε οξυγόνου αέρα εισπνέει αυτό που μόλις εξέπνευσε, που είναι αέρας γεμάτος διοξείδιο του άνθρακα και φτωχός σε οξυγόνο.(3) Η οξυγόνωση του αίματος και η απόδοση έργου εκ μέρους του παιδιού υπολείπεται ενώ υπάρχουν προβλήματα και από το εισπνεόμενο διοξείδιο. Η μάσκα δημιουργεί συχνά το αίσθημα της ασφυξίας και του άγχους. Οι καταστάσεις αυτές που αφορούν τόσο τα παιδιά όσο και τους εκπαιδευτικούς δεν είναι καθόλου σπάνιες και συχνά αναπτύσσονται προοδευτικά, σε υγιή καταρχήν άτομα.
Η καθολική εφαρμογή της μάσκας στα παιδιά πρόκειται κατά την American Academy of Pediatrics, για ένα μέτρο ΧΩΡΙΣ πρακτικό αντίκρισμα. Όπως αναφέρεται στο περιοδικό Pediatrics, επίσημο όργανο της American Academy of Pediatrics (4) στη διαδικτυακή του έκδοση του Αυγούστου 2020, και στο άρθρο «COVID-19 Transmission and Children: The Child Is Not to Blame», υπό τους Benjamin Lee and William V. Raszka,: «Με βάση τα δεδομένα, η μετάδοση SARS-CoV-2 στα σχολεία δείχνει να είναι λιγότερο σημαντική για την μετάδοση στην κοινότητα από ό,τι αρχικά υπήρχαν φόβοι. Αυτός είναι ένας άλλος τρόπος με τον οποίο το SARS-CoV-2 διαφέρει δραστικά από τη γρίπη, για την οποία η μετάδοση στο σχολείο αναγνωρίζεται ως σημαντικός παράγοντας επέκτασης επιδημίας και αποτελεί τη βάση των αποδεικτικών στοιχείων που στηρίζεται το κλείσιμο των σχολείων ως στρατηγική δημόσιας υγείας.» Και συνεχίζει το άρθρο: «Όλα αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα παιδιά δεν είναι σημαντικοί παράγοντες της πανδημίας COVID-19. Δεν είναι σαφές γιατί η τεκμηριωμένη μετάδοση SARS-CoV-2 από παιδιά σε άλλα παιδιά ή ενήλικες είναι τόσο σπάνια.»
Αλλά και αλλού το ίδιο άρθρο αναφέρει: «Μια εκπληκτική πτυχή αυτής της πανδημίας είναι ότι τα παιδιά φαίνεται να μολύνονται από σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο Coronavirus 2 (SARS-CoV-2), τον ιό που προκαλεί COVID-19, πολύ λιγότερο συχνά από τους ενήλικες και όταν μολυνθούν, έχουν συνήθως ήπια συμπτώματα.» Δηλαδή -σύμφωνα με το Pediatrics- τα παιδιά νοσούν πολύ λιγότερο και δεν διασπείρουν σοβαρά τον ιό. Επιπρόσθετα η διασπορά του είναι πολύ πιο περιορισμένη από τη γρίπη, για την οποία ουδέποτε εφαρμόστηκε η καθολική εφαρμογή της μάσκας στο σχολείο.
Ας έλθουμε τώρα στη θέση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και στις συστάσεις του: «Advice on the use of masks for children in the community in the context of COVID-19», στην πιο πρόσφατη έκδοσή τους, της 20ής Αυγούστου 2020. (5) Σταχυολογούμε αντιπροσωπευτικές θέσεις του από το 9σέλιδο κείμενο οδηγιών.
Διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τη χρήση μάσκας σε παιδιά για το COVID-19 και άλλες αναπνευστικές ασθένειες (6)
- Τα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τα οφέλη και τις ζημίες των παιδιών που φορούν μάσκα για τον περιορισμό της μετάδοσης του COVID-19 και των άλλων κορωνοϊών είναι περιορισμένα.
- Η συνολική συμμόρφωση με τη συνεπή εφαρμογή της μάσκας, ειδικά σε παιδιά κάτω των 15 ετών, ήταν πτωχή.
- Ορισμένες μελέτες, συμπεριλαμβανομένων και μελετών που πραγματοποιήθηκαν με εφαρμογή μάσκας στα πλαίσια αντιμετώπισης της γρίπης και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, διαπίστωσαν ότι η χρήση και η αποδοχή της εφαρμογής της μάσκας ποικίλει μεταξύ των παιδιών, και κυμαίνεται από πολύ χαμηλά έως αποδεκτά επίπεδα ενώ μειώνεται με την πάροδο του χρόνου που τα παιδιά φοράνε τις μάσκες.
- Μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε παιδιά δημοτικού σχολείου κατά τη διάρκεια του COVID-19 ανέφερε 51,6% συμμόρφωση.
- Αρκετές μελέτες διαπίστωσαν προβλήματα από τη χρήση της μάσκας όπως ανάπτυξη θερμότητας, ερεθισμό, δυσκολία στην αναπνοή, δυσφορία, απόσπαση της προσοχής, χαμηλή κοινωνική αποδοχή και κακή εφαρμογή μάσκας, προβλήματα που αναφέρθηκαν από τα παιδιά κατά τη διάρκεια χρήσης μάσκας.
- Μέχρι στιγμής, η αποτελεσματικότητα και οι συνέπειες της χρήσης μασκών στα παιδιά κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και της σωματικής δραστηριότητας δεν έχουν μελετηθεί. Ωστόσο, μια μελέτη σε ενήλικες διαπίστωσε ότι η αναπνευστική συσκευή N95 και οι χειρουργικές μάσκες μείωσαν την καρδιοαναπνευστική ικανότητα κατά τη διάρκεια έντονης άσκησης.
Κύρια συμπεράσματα. (7)
- Σύμφωνα με τα περιορισμένα διαθέσιμα στοιχεία, τα μικρά παιδιά μπορεί να έχουν χαμηλότερη ευαισθησία στη λοίμωξη σε σύγκριση με τους ενήλικες. Ωστόσο, τα διαθέσιμα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η ευαισθησία μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Δεδομένα από μελέτες οροεπιδημιολογίας και μελέτες μετάδοσης δείχνουν ότι τα μεγαλύτερα παιδιά (π.χ. έφηβοι) μπορεί να έχουν πιο ενεργό ρόλο στη μετάδοση από ό,τι τα μικρότερα παιδιά.
- Τα οφέλη από τη χρήση μάσκας στα παιδιά για τον έλεγχο της μετάδοσης COVID-19 πρέπει να σταθμίζονται έναντι πιθανής βλάβης που σχετίζεται με τη χρήση της μάσκας, συμπεριλαμβανομένης της σκοπιμότητας και της ταλαιπωρίας, καθώς και των κοινωνικών και επικοινωνιακών προβλημάτων.
- Υπάρχει ανάγκη για δεδομένα από υψηλής ποιότητας προοπτικές μελέτες σε διαφορετικά περιβάλλοντα σχετικά με τον ρόλο των παιδιών και των εφήβων στη μετάδοση του SARS-CoV-240 σχετικά με τρόπους βελτίωσης της αποδοχής και συμμόρφωσης της χρήσης μάσκας και σχετικά με την αποτελεσματικότητα της χρήσης μάσκας σε παιδιά.
- Δεδομένων των περιορισμένων ενδείξεων σχετικά με τη χρήση μάσκας σε παιδιά για το COVID-19 ή άλλες αναπνευστικές ασθένειες, και των περιορισμένων ενδείξεων σχετικά με τη μετάδοση του SARS-CoV-2 σε παιδιά σε συγκεκριμένες ηλικίες, η διαμόρφωση πολιτικών από τις εθνικές αρχές πρέπει να καθοδηγείται από τα ακόλουθα, γενικές αρχές της δημόσιας υγείας και των κοινωνικών αρχών: (8)
- Να μην προκαλείται βλάβη. Να δοθεί προτεραιότητα στο βέλτιστο συμφέρον, την υγεία και την ευημερία του παιδιού.
- Η εφαρμογή του μέτρου δεν πρέπει να επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη και τα μαθησιακά αποτελέσματα.
- Η εφαρμογή του μέτρου πρέπει να συνεκτιμά τη σκοπιμότητα εφαρμογής των συστάσεων, προσαρμοσμένες στα διαφορετικά κοινωνικά, πολιτιστικά και γεωγραφικά πλαίσια, οι δε ρυθμίσεις να λαμβάνουν υπ΄όψιν τους οικονομικούς πόρους, τις ανθρωπιστικές παραμέτρους και την ύπαρξη παιδιών με αναπηρίες ή συγκεκριμένα προβλήματα υγείας.
Παρακολούθηση και αξιολόγηση του αντίκτυπου της χρήσης μάσκας στα παιδιά.(9)
Εάν οι αρχές αποφασίσουν να συστήσουν τη μάσκα στα παιδιά, θα πρέπει να συλλέγονται σε τακτική βάση βασικές πληροφορίες που θα συνοδεύουν και θα παρακολουθούν την παρέμβαση. Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση πρέπει να γίνουν στην αρχή εφαρμογής του μέτρου και να περιλαμβάνουν δείκτες που εκτιμούν τον αντίκτυπο του μέτρου στην υγεία του παιδιού, συμπεριλαμβανομένης και της ψυχικής υγείας. Θα εκτιμηθεί η μείωση της μετάδοσης του SARS-CoV-2, οι δευτερογενείς επιπτώσεις στην αναπτυξιακή διαδικασία μάθησης, στη φοίτηση στο σχολείο, στην ικανότητα να εκφράζεται ή να έχει πρόσβαση στο σχολείο, οι επιπτώσεις στα παιδιά με αναπτυξιακή υστέρηση, προβλήματα υγείας, αναπηρίες ή άλλες ευαισθησίες. Τα παραπάνω δεδομένα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την επικαιροποίηση της στρατηγικής αντιμετώπισης της κατάστασης, πάντα προς όφελος των παιδιών.
Συνοψίζοντας:
- Τα παιδιά νοσούν λιγότερο από τους ενήλικες και δεν συμβάλλουν σε αξιόλογο βαθμό στην επέκταση της επιδημίας του Covid-19.
- Δυσκολεύονται στην αξιόπιστη εφαρμογή της μάσκας, ώστε η εφαρμογή της μάσκας από αυτά δεν δύναται να θεωρηθεί αξιόπιστος τρόπος αποφυγής μετάδοσης του ιού.
- Η μάσκα εν δυνάμει δημιουργεί προβλήματα στην καρδιοαναπνευστική λειτουργία, στη μαθησιακή διαδικασία, και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, ανεξάρτητα με το εάν υπάρχει ή όχι παθολογικό υπόβαθρο.
- Εάν υπάρχει παθολογικό υπόβαθρο στο παιδί ο προβληματισμός στην εφαρμογή της είναι πιο σοβαρός.
- Πρόκειται για μέτρο που δεν υποστηρίζεται επαρκώς επιστημονικά, υπάρχει έκκληση για περαιτέρω μελέτες , ενώ υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν την πρόκληση ζημίας.
- Η εφαρμογή της συστήνεται καταρχήν ως μέσο φραγμού στον ιό, αλλά το μέτρο οφείλει να προσαρμόζεται ανάλογα στις συνθήκες και τις ανάγκες και να αξιολογείται τόσο αρχικά όσο και σε τακτική βάση για πρώιμη ανίχνευση δυνητικής βλάβης στα παιδιά.
- Οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, για τους ανωτέρω λόγους δεν επέβαλαν την υποχρεωτική και γενικευμένη χρήση της μάσκας (10) και μάλιστα από την ηλικία του νηπιαγωγείου. Προσήρμοσαν την χρήση της, η κάθε χώρα, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές της.
- Με βάση τα ανωτέρω επιστημονικά στοιχεία, θεωρούμε πως η καθολική εφαρμογή της μάσκας από το νηπιαγωγείο ως μέτρο πρόληψης εξάπλωσης του ιού Covid-19, δεν τεκμηριώνεται επιστημονικά, δεν επιβεβαιώνεται από την παρούσα εμπειρία, εγκυμονεί κινδύνους για τους ευαίσθητους πληθυσμούς παιδιών και προκαλεί δυνητικά βλάβες στα υγιή παιδιά.
- Πρόκειται για στρατηγική που δεν επιβάλλεται αδιακρίτως από κανένα από τους σοβαρούς διεθνείς οργανισμούς υγείας , από τους οποίους αντίθετα εκφράζονται σοβαρές επιφυλάξεις.
Ως απάντηση λοιπόν στο ερώτημα των γονέων για την αξία της καθολικής χρήσης μάσκας προσώπου από τα ασυμπτωματικά παιδιά, προτείνουμε ως βέλτιστη τακτική οι γονείς να μην δεχθούν μια τέτοια τακτική ως αναξιόπιστη και βλαπτική. Οφείλουν όμως παράλληλα να φερθούν με σεβασμό και υπευθυνότητα απέναντι στα δικά τους αλλά και στα άλλα παιδιά και οικογένειες. Να μην στείλουν ποτέ το παιδί τους στο σχολείο με δέκατα, πυρετό ή έντονη καταρροή και βήχα άσχετα με τη δικαιολογία πως δεν έχουν άνθρωπο για να το φυλάξει στο σπίτι. Αυτό αποτελεί περιφρόνηση των άλλων παιδιών και οικογενειών και δημιουργεί το υπόβαθρο για να προωθούνται τα γενικευμένα και βλαπτικά μέτρα μασκοφορίας. Να αποστείλουν τα παιδιά στο σχολείο μόνο εάν είναι απόλυτα υγιή.
Παραπομπές:
- https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/php/public-health-recommendations.html
- https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/schools-childcare/cloth-face-cover.html
- https://en.wikipedia.org/wiki/Breathing
- https://pediatrics.aappublications.org/content/146/2/e2020004879 , «COVID-19 Transmission and Children: The Child Is Not to Blame, υπό Benjamin Lee and William V. Raszka, Pediatrics August 2020, 146 (2) e2020004879; DOI: https://doi.org/10.1542/peds.2020-004879
- https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-IPC_Masks-Children-2020.1
- https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-IPC_Masks-Children-2020.1Available evidence on the use of masks in children for COVID-19 and other respiratory diseases, σελ.2
Overarching guiding principles, σελ .2 - https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-IPC_Masks-Children-2020.1Available evidence on the use of masks in children for COVID-19 and other respiratory diseases, σελ.2.
- https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-IPC_Masks-Children-2020.1Advice to decision makers on the use of masks for children in the community,
Overarching guiding principles, σελ.2 - https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-IPC_Masks-Children-2020.1Monitoring and evaluation of the impact of the use of masks in children, σελ.6
- https://enromiosini.gr/arthrografia/h-ελλάδα-αποτελεί-την-εξαίρεση-στην-υπο